Wola Buchowska
50°06′34″N 22°36′31″E/50,109444 22,608611| wieś | |
 Świetlica wiejska | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
175 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
771[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-511[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RJA |
| SIMC |
0603589[4] |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Jarosław  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego  | |
| 50°06′34″N 22°36′31″E/50,109444 22,608611[1]
| |
Wola Buchowska – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Jarosław[5][4].
Prywatna wieś szlachecka, położona w województwie ruskim, w 1739 roku należała do klucza Jarosław Lubomirskich[6]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.
Części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0603595 | Dąbrowa | część wsi |
| 0603610 | Florki | przysiółek |
| 0603603 | Lisie Jamy | część wsi |
| 0603626 | Ostrówek | przysiółek |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początki osadnictwa na tym terenie są związane z odkryciem archeologicznym monet rzymskich sprzed około 100 lat p.n.e, gdy przez te tereny przechodził starożytny solno-bursztynowy, bałtycko-czarnomorski szlak kupiecki. Pierwsza wzmianka o wsi Buchowska pojawiła się w dokumentach z 1397 roku, o których wspomina Schematyzm Greckokatolickiej Eparchii Przemyskiej w opisie parochii Dębno: (Gramota najdawniejsza na dotacijo sjej parohij nachoditsja w aktach parohijalnych z 1397 Vladislaus Dei Gratia Rex Poloniae. Dawnijszimi czasami mal „Buchowska paroch”, otdilne pastwisko poznijsze priłuczeno do gromadskogo)[7].
Wieś powstała przy końcu XVI wieku, jako Wola Leżachowska. Nazwa „Wola” oznaczała wolność na wiele lat od czynszów na rzecz dworu i dziedzica w celu zagospodarowania się nowych osadników na nowym terenie. Wole i Wólki zaczęły powstawać w Polsce już od XIII wieku; wieś otrzymywała też drugi człon przymiotnikowy od nazwy macierzystej wsi (w której terytorium była wcześniej jako maleńka osada-przysiółek) lub od nazwiska pierwszego osadnika-założyciela.
Przydatnym źródłem wiedzy o historii miejscowości są regestra poborowe z XVI i XVII wieku, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej. 5 lipca 1594 roku Wolę Pozowską alias Leżachowską i inne wsie, otrzymała Katarzyna Sieniawska[a][b][c][8], a w 1606 roku przejęła je Anna Ostrogska[d]. W 1636 roku tereny te otrzymał Stanisław Lubomirski[e]. W 1642 roku po raz pierwszy w rejestrach pogłównego wzmiankowana jest Wola Buchowska należąca do klucza dóbr Jarosławskich. W 1674 roku było 48 domów[9].
Nazwa pochodzi prawdopodobnie od nazwiska „Buchowskich” czy też od osadników pochodzących z wsi „Buchowycze” (w rejonie Lwowskim), lub od „Buchty” części Manasterza położonej u ujścia Lubaczówki do Sanu (w jęz. niemieckim słowo „Buchta” oznaczało port rzeczny). W rejestrze podymnego z 1711 roku była wzmiankowana Posańska Wola alias Buchow[f][10].
W połowie XVII wieku mieszkało w Woli Buchowskiej 18 rodzin zagrodniczych i 7 komorników; w latach 1648–1649 tereny te spustoszyli Tatarzy, a następny najazd Tatarski był w 1672 roku po, którym pozostało tylko 15 domów. Od 1613 roku dobra Jarosławskie objął Stanisław Lubomirski, który otrzymał majętności ⅓ Jarosławia i 12 wsi z folwarkami jako posag żony Zofii Ostrogskiej. W 1681 roku puszczono wieś w dzierżawę pani Grabskiej, a było wtedy 1000 zagonów ziemi; inwentarz dóbr Sanguszków z 1724 roku wymienia 17 nazwisk i ilość posiadanych zagonów ziemi. Ostatnia z linii rodowej Marianna Lubomirska została poślubiona za Janusza Aleksandra Sanguszkę, który 7 grudnia 1753 roku dokonał Transakcji kolbuszowskiej na mocy, której majętności te przeszły na Czartoryskich. W 1880 roku było zamieszkałych 555 ludzi, a w 1890 roku było 621 ludzi. W połowie XIX wieku według austriackiej mapy katastralnej obecny przysiółek Dąbrowa był nazywany: „Bernardyńska”, a Załuże wówczas jeszcze nie istniało (zostało założone później).
W 1900 roku w 123 domach mieszkało 679 ludzi. Ostatnim właścicielem był Witold Czartoryski aż do reformy rolnej w 1944 roku. Ludność wyznania rzymskokatolickiego należała do parafii w Gniewczynie Łańcuckiej (w 1860 roku było 325 wiernych)[11], a później do parafii w Wólce Pełkińskiej, która powstała w 1924 roku (w 1927 roku było 610 wiernych)[12]. W 1945 roku powstała rzymskokatolicka parafia w Gorzycach i część Woli Buchowskiej (Ostrówek i Załuże) została przydzielona do parafii Gorzyckiej. Ludność unicka należała do greckokatolickiej cerkwi pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Gorzycach (w 1875 roku było 121 wiernych, a w 1937 roku było 210 wiernych)[g].
W 1897 roku wybrana została zwierzchność gminna, której naczelnikiem został Kazimierz Janas[13], a w 1902 roku w 123 domach było 679 mieszkańców. Wieś należała do obszaru dworskiego Czartoryskich w Pełkiniach. W 1921 roku w Woli Buchowskiej było 107 domów (w tym 27 domów w przysiółku Ostrówek).
W lipcu 1944 roku w walce powietrznej nad wsią został zestrzelony pilot radziecki Aleksandr Pawłowicz Synicyn (odznaczony orderem Bohatera Związku Radzieckiego). W lipcu 1970 roku odsłonięto pomnik ku jego czci[14].
2 marca 1945 roku partyzanci dokonali mordu na trzech grekokatolikach. W kwietniu 1945 roku z Gorzyc i Woli Buchowskiej na Ukrainę wysiedlono 181 mieszkańców z 39 domów.
W latach 1954–1968 wieś należała go gromady Wólka Pełkińska, a po jej zlikwidowaniu w latach 1969–1972 do gromady Pełkinie. Od 1973 roku Wola Buchowska należy do Gminy Jarosław. W 1952 roku założono Ochotniczą Straż Pożarną, a w 1971 roku oddano do użytku remizo-świetlicę.
W latach 1886–2010 we wsi istniała szkoła podstawowa.
Sport[edytuj | edytuj kod]
W Woli Buchowskiej działa klub sportowy Ostrovia Wola Buchowska. Został on utworzony w 2007 roku. „Ostrovia” od sezonu 2021/2022 gra w klasie „A” grupy przeworskiej[15].
Osoby związane z miejscowością[edytuj | edytuj kod]
- o. Krystyn Kusy (1943–2020) – zakonnik Franciszkanów Reformatów[16].
- Stanisław Perykasza (1947–2002) – malarz i rzeźbiarz.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ 5 lipca 1594 roku dokonano podziału dóbr po Zofii Kostkowej. Katarzyna Sieniawska otrzymała wsie: Głęboką, Rudołowice, Wolę Roźwienicką, Rudołowice, Wierzbną, Kruhel, Wolę Pozowską alias Leżachowską, Kostków, Tywonię (homogialis), Szówsko, Wiązownicę, Nielepkowice, Manaster, Wolę Manasterską, Dybków, Dobrą Lubienicę, Cieplice, Dąbrowicę.
- ↑ Już w 1594 roku była wzmianka o Woli Pozowskiej (późniejsza Wólka Pełkińska) i Woli Leżachowskiej: Wola Pozowska alias Leżachowska (łac. – Wola Pozowska zwana też Leżachowska). Natomiast Wola Manasterska była położona na północnym brzegu Lubaczówki (późniejsza Czerwona Wola z Czercami) i na lewym brzegu Sanu (późniejsze Wielgosy).
- ↑ Rejestr poborowy z 1651 roku informuje o Manastyrskiej Woli, wsi lokowanej na wysokości Manasterza na przeciwnej stronie Sanu jako zaplecze dla portu rzecznego w Manasterzu, czyli były to późniejsze Wielgosy.
- ↑ Anna Ostrogska w 1606 roku wyprocesowała od swej siostry Katarzyny Sieniawskiej następujące wsie:Kruhel, Leżachów z Wolą Leżachowską (Wolą Buchowską), Manasterz, Tywonię, Uhrce (Węgierkę?) i Wolę Manasterską (Czerwoną Wolę).
- ↑ Stanisław Lubomirski w 1636 roku otrzymał wsie: Czerce (przysiółek Czerwonej Woli), Czerwoną Wolę, Kostków (folwark w Pełkiniach), Leżachów, Mołodycz, Manasterz, Nielepkowice, Pełkinie, Ryszkową Wolę, Szówsko, Tarnawiec, Wiązownicę, Wierzbnę, Wolę Buchowską, Wolę Manastyrską i Wolę Pełkińską.
- ↑ Wzmianka w taryfie podymnego z 1711 roku Posańska Wola alias Buchów (łac. – Posańska Wola zwana też Buchów), co wskazuje na jakieś powiązania z Wolą Posańską (późniejsze Gorzyce).
- ↑ Z powodu dalekiej odległości od parafii Łacińskiej w Gniewczynie pewna część Polaków przeszła w XVII wieku do pobliskiej cerkwi, a w 1945 roku powrócili do obrządku łacińskiego.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 149936
- ↑ Wieś Wola Buchowska w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-18], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1475 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Adam Homecki, Rozwój terytorialny latyfundium Lubomirskich (starszej gałęzi rodu) w latach 1581–1754, w: Studia Historyczne, rok V, zeszyt 3 (58), 1972, s. 436.
- ↑ Schimatism Vsego Klira Katolikow Obradu Graecesko-Ruskogo Eparhij Peremyskoj na god ot rożd hr 1879 (s. 178) [dostęp 2017-12-02].
- ↑ Ks. Jakub Makara Dzieje Parafji Jarosławskiej (s. 94–95) [dostęp 2017-12-02].
- ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe, tom I, część 4. Rejestr pogłównego ziemi przemyskiej 1674. Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (s. 13)
[Cytat: Buchowska Wola: a personis subditorum n[umero 48 facit summa ...........48/0]. - ↑ Taryfa podymnego dóbr ziemi przemyskiej z 1711. (s. 110). Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, rps 571, s. 633–647.
- ↑ Schematismus Venerabilis Cleri Dioecesani Rit. Lat. Premisliensis Pro Anno 1860 (s. 64) [dostęp 2017-12-01].
- ↑ Schematismus Universi Venerabilis Cleri Saecularis et Regularis Dioeceseos Rit(us) Lat(ini) Premisliensis pro Anno Domini 1927 (s. 64) [dostęp 2017-12-01].
- ↑ Skorowidz Powiatu Jarosławskiego na 1902 rok (s. 67) [dostęp 2017-11-30].
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 594.
- ↑ O klubie – Ostrovia Wola Buchowska.
- ↑ Ojciec Krystyn Kusy OFM (1943-2020).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Buchowska wola, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 431.
- Mapa Katastralna wsi Wola Buchowska z 1854
- Siedziba gminy: Jarosław
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Części wsi |
|
| Kolonie wsi |
|
| Przysiółki wsi |
